کد مطلب:42847 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:16

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

از نظر احاديث آيا حج يك فريضة عبادي است يا بعد اجتماعي و سياسي نيز دارد؟

حج درحالي كه يك عمل عبادي است، ولي ابعاد سياسي بارزي دارد كه خود رسول گرامي گاهي بدان عينيتت ميبخشيد و در احاديث و كلمات پيامبر به اين ابعاد نيز اشاره شدهاست كه برخي را ميآوريم: از رسول گرامي سخناني به اين ترتيب در كتاب (التاج الجامع للاصول2/99ـ98) نقل شدهاست.
1ـ بهترين جهاد حجي است كه پذيرفته شدهباشد (افضل الجهاد حجّ مبرورٌ).
2ـ حج و عمره مفرده، جهاد همگاني است و در آن زن و مرد و ناتوان و توانا شركت ميكنند (جهاد الكبير والّصغير والضّعيف والمرأه، والحجّ و العمرهٌ).
3ـ آيا براي زن جهادي است؟ بله براي زنان جهادي است كه در آن جنگ مطرح نيست و آن شركت در مراسم حج است (نعم عليها جهادٌ لاقتال فيه، الحجّ و العمره).
4ـ گروه برگزيده نزد خدا سه طائفهاند: جهادگر و زائر خانه خدا براي حج و يا براي عمره (وفدالله ثلاثه: الغازي والحاجّ والمعتمر). در اين احاديث،«حج»، «جهاد همگاني» و يا جهاد زن معرفي شده است و در حديث آخر، جهادگر و زائر خانه خدا به عنوان گروه برگزيده معرفي شدهاند كه خدا آنها را دعوت كردهاست. اگر در اين روايات حج، جهاد خوانده شدهاست بايد ميان اين دو، يك نوع نشانه و همرنگي وجود داشتهباشد تا بتوان نام«جهاد» را بر ديگري اطلاق كرد و يكي از علل نامگذاري حج به جهاد اين است كه: حج بسان جهاد است در آثار و اهداف، و اين فريضه الهي در عين عبادت، تلاش خاصي در موضع معيني است و نقشههاي جهاد عملي و وسائل ارتباط و نحوه همكاري مسلمانان با يكديگر در همين مراسم طرح ريزي ميشود.
1ـ سخنان سياسي پيامبر در مراسم حج: اجتماع عظيم و باشكوهي در مسجدالحرام، گرد خانه خدا پديد آمد بود، مسلمانان و مشركان و دوست و دشمن در كنار هم قرار داشتند و هالهاي از عظمت اسلام و بزرگواري پيامبر، محوطه مسجد را فرا گرفته بود. در اين هنگام پيامبر گرامي داد سخن داد، و سيماي واقعي دعوت خود را كه تقريباً بيست سال از آغاز آن ميگذشت، براي مردم ترسيم كرد، فرازهائي از آن گفتار تاريخي را در ذيل مطالعه ميكنيم:
الف ـ اي مردم! خدا در پرتو اسلام افتخارات دوران جاهليت و مباهات انساب را از ميان شما برداشت. همگي از آدم بوجود آمدهايد، و او نيز از گل آفريده شدهاست. بهترين مردم كسي است كه از گناه و نافرماني چشم بپوشد (ايّها الناس إنّ الله قد اذهب عنكم نخوة الجاهليّه وتفاخرها بآبائها الا انّكم من آدم و آدم من طين الا انَّ خير عبادالله عَبد إتقاه).
ب ـ مردم، عرب بودن جزء ذات شما نيست، بلكه آن تنها زباني گويا است و هر كس در انجام وظيفه خود كوتاهي ميكند افتخارات پدري، او را به جائي نميرساند و كمبود كار او را جبران نميكند (ألا إنّ العربيّه ليست بأبٍ و الدٍ ولكنّها لسان ناطقٌ فمن قصّر عمله لم يبلغ به حَسَبه.)
ج ـ همه مردم در روزگار گذشته و حال، مانند دندانههاي شانه مساوي و برابرند، و عرب بر عجم و سرخ بر سياه برتري ندارد، ملاك فضيلت تقوا و پرهيزگاري است (إنّ الناس من لدن آدم الي يومنا هذا مثل اسنان المشط لافضل للعربيّ علي العجمي ولا للاحمر علي الاسود الاّ بالتّقوا).
دـ من تمامي دعاوي مربوط به جان و مال و همه افتخارات موهوم دوران گذشته را زير پاي خود نهاده، آنها را بياساس اعلام مينمايم.
هـ مسلمان برادر مسلمان است و همه مسلمانان برادر يكديگرند و در برابر اجانب حكم يك دست دارند خون هر يك با ديگري برابر است، كوچكترين آنها از طرف مسلمانان ميتواند تعهد نمايد.
ي ـ سه چيز است كه قلب مرد مؤمن بر آن خيانت نميكند. 1ـ اخلاص عمل براي خدا. 2ـ خيرخواهي به پيشوايان حق.
3 ـ ملازمت به اجتماع مؤمنان (ثلاث لا يغلّ عليهنّ قلب امريءٍ مسلم اخلاص العمل لله والنّصيحه لأئمّه الحق و اللزوم لجماعة المؤمنين.) (روضه الكافي/246، «سيره ابن هشام2/412» المغازي واقدي 2/826 و غيره).
2ـ شعارهاي سياسي در فتح مكه: مسلمانان هنگام فتح مكه در برابر ديدگان حيرت زده مشركان مأمور شدند كه در ضمن انجام فريضه حج دعاي ياد شده در زيرا را كه سراسر شعار توحيدي و حماسي است سر دهند و همگي بگويند: [نيست خدائي جز او. براي او شريكي نيست، حكومت از آن اوست. و ستايش به او اختصاص دارد. زنده ميكند و ميميراند. او بر همه چيز توانا است. نيست خدائي جز او، تنهاي تنها است وعده خود را با به پايان رسانيده، بنده خود را كمك كرده، و تنها قدرتهاي بهم پيوسته را درهم شكست.]
3ـ اشارات و تلويحات: رسول گرامي در تعيين بعد سياسي حج به اين مقدار از بيان اكتفا نكرده گاهي بطور اشاره و تلويح ميرساند كه جزئيترين اعمال حج از بعد سياسي دورنيست تا آنجا كه در سعي ميان صفا و مروه در نقطه خاصي به مشي و راه رفتن خود سرعت بخشيد تا از اين طريق شايعه مشركان را كه مهاجران و ياران پيامبر در اثر بدي آب و هواي مدينه، ضعيف و ناتوان شدهاند، تكذيب كند، از اين جهت در«عمره قضا» هم در سعي و هم در طواف دستور داد تا به سرعت و به حالت دويدن طواف و سعي كنند تا قدرت و قوت خود را به مشركان ارائه كنند(جامع الاصول، ج4، كتاب حج.).رسول گرامي در نماز طواف در ركعت نخست سورة توحيد و در ركعت دوم سورة كافرون را تلاوت كرد. همگي آگاهيم كه مفاهيم اين دو سوره چه ابعادي را در بر دارد و چگونه هر نوع انديشه غير توحيدي و يا پيوستن به يكي از اردوگاههاي كفر را رد و منع ميكند.
4ـ ابعاد سياسي حج در سخنان پيشوايان معصوم:
1ـ امام صادق(ع) پيرامون فلسفه حج و اسرار تشريع آن چنين ميفرمايد:«در سر زمين مكه اجتماعي از شرق و غرب پديد آورد تا همديگر را بشناسند و آثار رسولالله (احاديث و اخبار) شناخته شود و فراموش نشود و اگر هر گروهي به محصولات سرزمينهاي خود اكتفاء و تكيه ميكردند، نابود ميشدند و بلاد روي زمين به ويراني ميگذاشت و امر تجارت و بازرگاني به تباهي ميگرائيد، اخبار و گزارشها به دست افراد نميرسيد، اين است فلسفه حج.» (بحارالانوار 99/33) اين جمله ميرساند كه حج داراي ابعاد علمي اقتصادي و سياسي است و در حقيقت موسم حج حلقه اتصالي است ميان مسلمانان جهان كه از اين طريق به تبادل اخبار و اوضاع جاري جهان، و كسب آگاهي از آثار و سنتهاي رسول خدا كه از طريق صحابه و تابعان و محدثان در شرق و غرب عالم پخش شده، بپردازند و در ضمن هر گروهي متاع بلاد خود را در آنجا عرضه كرده و راه بازرگاني و نحوه مبادله كالاها شناخته شود.
3ـ تاريخ به روشني گزارش ميدهد كه سلف صالح از صحابه و تابعان از اين موسم به نفع اسلام و مسلمانان بهره گرفته و نطفه بسياري از حركتها و جنبشهاي آزادي بخش در اين موسم بسته ميشد و ملتها را به پرخاشگري و ستيزه جوئي با حكام ظالم دعوت ميكردند. در اين مورد كافي است به سخنان حسين بن علي در روز مني گوش فرا دهيم. او در موسم حج فرزندان هاشم و شخصيتهاي بزرگ و زنان و علاقمندان آنان و حتي گروهي از انصار را كه به وي علاقه داشتند در سرزمين مني گردآورد به گونهاي كه يك جمعيت متجاوز از هزار نفر پاي سخنراني او حاضر شدند، در اين موقع فرزند پيامبر در حالي كه صحابه و فرزندانشان سراپا گوش بودند، سخنان خود را چنين آغاز كرد:«پس از ستايش خدا و درود بر پيامبر او، اي مردم بدانيد كه اين طغيانگر(معاويه) همانطور كه ميدانيد و ديدهايد و به شما رسيدهاست چه كارهاي بدي درباره ما انجام داد، من از شما اموري را سئوال ميكنم كه اگر راست ميگويم مرا تصديق كنيد و اگر دروغ ميگويم سخن مرا تكذيب كنيد. هم اكنون سخن مرا بشنويد وآن را در دل پنهان داريد سپس به بلاد و اوطان و ميان قبائل خود بازگرديد هر فردي كه او را امين ميشماريد و به او اعتماد داريد او را به آنچه كه ميدانيد(وظيفه شرعي) دعوت كنيد. من ميترسم كه آئين حق فرسودهگردد و محو شود هر چند خدا پايان رسان نور خود است، اگر چه كافران آن را بد شمارند.» (كتاب سليم بن فتيس/18) اين تنها حسين بن علي نيست كه از اين اجتماع عظيم بهرهبرداري كرده حتي برخي از اهل كتاب كه تحت حمايت حكومت اسلامي ميزيستند، گاهي كه مورد تعدي قرار ميگرفتند در چنين مراسم دادخواهي كرده و حق خود را از حاكم اسلامي ميطلبيدند و اين گواه بر وجود چنين سنت درميان مسلمانان ميباشد.

---

آئين وهابيت
آية الله جعفر سبحاني